در حالی که کشورهای منطقه، مانند ایران، ترکیه، عراق و سوریه، بر همه‌پرسی استقلال کردستان عراق تمرکز کرده‌اند، روسیه در حال تبدیل‌شدن به یک سرمایه‌گذار عمده در کردستان عراق است. سرمایه‌گذاری روس‌ها در حوزهٔ صنعت نفت و گاز، به دست‌کم چهار میلیارد دلار رسیده است.
همکاری نزدیک‌تر مسکو و اربیل (پایتخت اقلیم کردستان) در حوزهٔ انرژی، مدت‌ها پیش از همه‌پرسی ۲۵ سپتامبر عیان شده بود. روس‌نفت، غول نفتی دولتی روسیه، در ماه فوریه اعلام کرد که مبلغی از یک قرارداد دوساله را برای خرید نفت خام کردستان پیش‌پرداخت کرده است تا آن را در پالایشگاه‌های جهانی و رو به توسعهٔ روس‌نفت، استفاده کند.
در اوائل ماه ژوئن، روس‌نفت یک قرارداد ۲۰ ساله برای خرید نفت کردستان و پالایش آن در آلمان، منعقد کرد. طرفین همچنین قراردادی را برای اکتشاف و توسعهٔ پنج میدان نفتی در کردستان عراق «با پتانسیل جدی از نظر زمین‌شناسی»، به امضاء رساندند.
روز ۱۸ سپتامبر، روس‌نفت از یک پروژه برای حمایت مالی از ایجاد زیرساخت لوله‌های گاز کردستان عراق خبر داد؛ لوله‌هایی که قرار است تا سال ۲۰۲۰، ظرفیت صدور گاز را به میزان ۳۰ میلیارد متر مکعب در سال، به دست آورند. مشتریان محلی نیز از این امکان بهره‌مند می‌شوند. در بیانیهٔ روس‌نفت آمده است: «سرمایه‌گذاری در این پروژه، تحت مقررات قراردادهای BOOT (ساخت، بهره‌برداری و واگذاری) قرار دارد.»
موضع پیش‌گسترانهٔ مسکو می‌تواند تحت تأثیر عوامل گوناگونی باشد. مسکو به دنبال تعمیق جای پای خود در صنعت گاز کردستان عراق است تا روسیه را به جایگاه یک صادرکنندهٔ اصلی گاز در دنیا برساند.
این روزها رقبای روسیه زمین را در اختیار دارند. شرکت «گنل انرژی» در حال توسعهٔ میادین میران و بنا باوی است که حدود ۳۱۱.۵ میلیارد متر مکعب ذخیره دارد. کنسرسیوم «پرل پترولیوم»، که شرکای آن «دانا گاز» و «کرسنت پترولیوم» امارات هستند، حدود ۱.۲ میلیارد دلار در میادین خور مور و چمچمال سرمایه‌گذاری کرده است. این کنسرسیوم قصد دارد تا تولید را به ۳.۲ میلیارد متر مکعب در سال افزایش دهد.
اما با وجود موقعیت‌های فراوان در کردستان عراق، روسیه به دنبال پشت سر گذاشتن رقبایش است.
مضاف بر این، روسیه می‌خواهد اهرم سیاسی قوی‌تری در خاورمیانه به دست آورد تا با وزن اقتصادی این کشور، هم‌خوانی داشته باشد. دولت اقلیم کردستان نیز به نوبهٔ خود به دلایلی چون سوءمدیریت، هزینه‌های مبارزه با جهادی‌ها، پذیرش پناه‌جویان و هزینه‌های بازسازی، با کمبود سرمایه مواجه شده است.
در همین حال، مسکو نباید فراموش کند که علی‌رغم جذابیت پروژه‌های مشترک، از جمله برخی معافیت‌های مالیاتی بر سرمایه‌گذاری خارجی، کشورهای خارجی در انجام پروژه‌های مشترک، با مشکلاتی روبه‌رو بوده‌اند.
تنها اندکی قبل از معاملهٔ اخیر در ماه سپتامبر، اربیل مشکل تغییر ساختار و بازپرداخت بدهی به شرکت‌های خارجی را حل کرده بود. حل نشدن این مسئله در سال گذشته، به مانعی برای پروژه‌های خارجی در کردستان عراق تبدیل شده بود و اکسان موبیل از چند حوزهٔ اکتشاف، بیرون رفته بود.
مذاکرات با «پرل پترولیوم»، دشوار بودند. کنسرسیوم خواستار خسارتی معادل ۲۶.۵ میلیارد دلار بود اما در نهایت با مبلغ ۲.۲۴ میلیارد دلار، توافق انجام شد.
در اوایل ماه اوت، اربیل با «گنل انرژی» و «دی.ان.او» ترکیه، به توافق مشابهی برای بازپرداخت بدهی‌ها پرداخت. بخشی از مبلغ بدهی، در آینده‌ای نزدیک پرداخت خواهد شد. مسکو ممکن است در میان تأمین‌کنندگان این بخش از بدهی باشد.
تمامی این توافق‌ها در حوزهٔ انرژی، اعتراض دولت مرکزی عراق در بغداد را به دنبال داشته که آن‌را شرکت روسیه در حراج نفت بغداد دانسته است. مشکل این‌جاست که همکاری میان بغداد و اربیل و همچنین بودجهٔ ارسالی از پایتخت عراق به کردستان، پس از آن قطع شد که پیشمرگه‌ها در پی شکست داعش، کنترل استان کرکوک را در دست گرفتند. بغداد خواهان بازپس‌گیری کنترل این استان نفت‌خیز است.
باید منتظر واکنش بغداد به افزایش حضور روس‌ها [در این مناطق] بود. این مسئله ممکن است بر کار شرکت‌های روس در عراق و همچنین همکاری‌های فنی و نظامی بین دو کشور، اثر بگذارد. با این حال، روسیه باید درک کند که فعالیت‌هایش احتمالاً با واکنشی منفی از سوی چندین کشور روبه‌رو خواهد شد. از بین این کشورها، قطر را می‌توان نام برد که از رقابت شدیدتر در بازار گازی که هم‌اکنون نیز تحت فشار صدور گاز شیل آمریکا به عراق قرار دارد، خرسند نیست.
واشینگتن از چنین تلاش‌هایی به طور نصفه و نیمه حمایت خواهد کرد. با این‌که شرکت‌های آمریکایی شاغل در حوزهٔ انرژی، حضور خود را به میزان قابل توجهی در اقلیم کردستان عراق کاهش داده‌اند، لیکن ایالات متحده می‌داند که تعمیق پیوندهای مسکو و اربیل، به همین نسبت نیز باعث تقویت حضور فیزیکی روس‌ها در آن‌جا خواهد شد.
مضاف بر این، اربیل برای مالکیت بر مناطق مورد منازعه، همچون استان نینوا (که موصل مرکز آن است) و استان کرکوک، جایی که بخش اعظم نفت اقلیم کردستان از آن‌جا تأمین می‌شود، احتمالاً با اعتراض‌های جدی ایران، عراق و ترکیه مواجه خواهد شد.
بنابراین، هنوز تا تحقق «پیشرفت چشمگیر» روس‌ها، مانده است. روسیه در حال حاضر، بر خرید نفت اربیل تمرکز کرده و به نظر می‌رسد که سایر پروژه‌ها را تا زمان روشن‌شدن پیامدهای سیاسی همه‌پرسی استقلال کردستان برای عراق و منطقه، به تعویق انداخته است. تا کنون، یک دیدگاه در روسیه، می‌گوید که احتمال اعلام استقلال از جانب اربیل در مدتی کوتاه پس از همه‌پرسی، ضعیف است. کمیسیون انتخابات اقلیم کردستان عراق روز ۲۷ سپتامبر گفت که این همه‌پرسی غیر الزام‌آور، با درصد بالایی، رأی آری را جذب کرده است. دولت عراق با همه‌پرسی مخالفت کرده است.
به نفع اربیل نیست که با جدایی از عراق، همسایگانش را به خشم آورد. به نظر می‌رسد که مسعود بارزانی، رئیس دولت اقلیم کردستان عراق، بیشتر می‌خواهد تا از نتیجهٔ همه‌پرسی به عنوان اهرمی در برابر شرکای بالقوه و همسایگانش استفاده کند. برای مثال، او ممکن است در ازای عدم اعلام استقلال، به بغداد پیشنهاد کند تا از بازپس‌گیری کنترل دیاله، کرکوک و نینوا چشم بپوشد.
به همین صورت، رأی آری می‌تواند برای فشار بر ایران و ترکیه استفاده شود که به ترتیب حامی اعراب شیعه و ترکمن‌ها محسوب می‌شوند.
موضع روسیه در قبال رأی‌گیری، آن‌گونه که از بیانیهٔ وزارت خارجهٔ این کشور در روز ۲۷ سپتامبر مستفاد می‌شود، حمایت از «همزیستی در قالب کشور عراق واحد» است.
در این بیانیه آمده است: «مسکو به آرمان‌های ملی کردها احترام می‌گذارد. ما بر این باوریم که تمام تمامی منازعات موجود… باید از طریق گفت‌وگوی سازنده و احترام‌آمیز، برطرف شوند.»
با این حال، هوشیار زیباری، سیاستمدار کرد، تنها چند روز پیش از رفراندوم به رویترز گفته بود که موضع روسیه «صبر و انتظار» است تا پیامدهای رفراندوم را بررسی کند.
میخائیل لئونتیف، سخن‌گوی روس‌نفت، به نوبهٔ خود اظهار کرد: «این همه‌پرسی بر کار ما اثری نخواهد داشت. ما تجارت خود را در نواحی خودمختار عراق انجام می‌دهیم که امری قانونی است.»
در همین حال، قراردادهای روس‌نفت لزوماً به معنای تفوق کامل روسیه در کردستان عراق نیست. زیرا انتخابات پارلمان و ریاست دولت، برای روز یکم نوامبر برنامه‌ریزی شده است و بارزانی توسط احزاب مختلف اپوزیسیون در پارلمان، به خاطر قرارداد «غیر شفاف» با روس‌نفت زیر سئوال قرار گرفته است. اپوزیسیون، بارزانی را به فساد متهم می‌کند و از او حساب خواهد خواست.
جنبش گوران، یک حزب «هوادار اروپایی‌ها» در پارلمان کردستان عراق، سخت‌گیری ویژه‌ای علیه بارزانی نشان داده است. بنابراین، با آن‌که روسیه به توسعهٔ بیشتر پروژه‌های انرژی خود در منطقه متعهد است، باید دید که پیامدهای همه‌پرسی در منطقه چگونه است و آیا مسکو می‌تواند پیروزی‌های بالقوه خود را فعلیت ببخشد یا خیر.
