گفتگو ویژه با دکتر آرش شهابی رئیس سازمان میراث فرهنگی مهاباد

شهرستان مهاباد دارای ۹۱ اثر باستانی ثبت شده در شهرستان مهاباد وجود دارد. غارآبی سهولان در فهرست اثار ملی به ثبت رسید . پرونده ی ثبت خانه ی اربابی روستای سویناس نهایی شده در صورت موافقت مالک به ثبت ملی خواهد رسید، همچنین نهایی شدن ثبت ملی روستای تاریخی سویناس و تعیین حریم حوضخانه های مهاباد نیز انجام گرفته است. اقدامات لازم برای ثبت استراحتگاه (کاروانسرا) کوخ کورته ک در محور جاده مهاباد- سردشت و کاروانسرای سیمون پشت حمام میرزا رسول مهاباد در دستور کار قرار دارد.تلاش برای افزایش آثارباستانی ثبت ملی شده مهاباد در حالی صورت می گیرد که آثارباستانی این شهرستان این روزها حال و روز خوبی ندارند.

خبرنگار: تا کنون چه اقداماتی در رابطه با ساماندهی آثار باستانی انجام گرفته است؟

دکتر شهابی: انجمن های میراث فرهنگی به عنوان اتاق فکری برای احیای این میراث و پایدارس از ان شکل گرفته است
مرمت ساماندهی حوضخانه های مهاباد به زودی در دستور کار اداره میراث فرهنگی قرار می گیرد همچنین وعده هایی در خصوص اختصاص بودجه از سوی اداره کل میراث فرهنگی استان انجام گرفته است. اکنون حوضخانه های مهاباد با قدمت ۴۰۰ ساله ایی که دارند در وضعیت نامناسبی به سر می برند. وجود ترک و نم کشیدگی دیوارها، بر اثر بارندگی خسارت هایی جزئی به این آثار تاریخی وارد کرده است. در صورتی که اقدامات اساسی جهت مرمت آنها انجام نگیرد ممکن است بر میزان تلفات افزوده شود. در همین راستا با همکاری مدیر کل، معاون میراث فرهنگی استان و فرمانداری مهاباد ضمن بازدید و تشکیل جلسات متعدد تصمیم گرفته شد که حوضخانه های شاه درویش، عباس آقا و رستم بیگ با تعریف بودجه مناسب مورد مرمت قرار بگیرند.
با توجه به پیگیری های اداره میراث فرهنگی شهرستان و اداره کل میراث فرهنگی استان، همزمان با مرمت حوضخانه ها، حمام لج دیگر آثار باستانی شهرستان مهاباد که بخش هایی از آن به دلیل بارندگی ها در معرض تهدید و تخریب قرار گرفته مرمت خواهد شد.

خبرنگار:  مسئله ی تعیین حریم های سطح شهرستان تا چه حد رعایت می شود؟

دکتر شهابی: مرمت کردن به تنهایی اهمیت ندارد بلکه حفاظت منظر به عنوان رسالت میراث فرهنگی نیز حائز اهمیت است. در همین رابطه و به منظور جلوگیری از مخدوش کردن آثار باستانی به تعیین حریم می پردازند و ضوابطی را تعریف می کنند. از آن جمله ارتفاع ساخت و سازهایی که در حریم ها انجام می گیرد نباید از ارتفاع ۵/۴ متری بیشتر باشد. بکارگیری مصالح در نمای ساخت و سازهای اطراف آثار باستانی باید بر اساس معماری سنتی باشد تا همخوانی آنها با هم حفظ شود. البته تا قبل از سال ۹۴ در مهاباد این قانون در رابطه با حریم حوضخانه ها رعایت نشده بود ولی از سال ۹۴ به بعد تعیین حریم آثار باستانی و ضوابط شهرداری و نظام مهندسی نیز ابلاغ شد.

خبرنگار: ساماندهی آثار باستانی بخش مرکزی در چه وضعیتی است؟

دکتر شهابی: آثار باستانی بخش مرکزی در معرض تهدید و تخریب قرار دارند. یکی از این آثار دخمه تاریخی برده کنته است. این اثر در ۷ کیلومتری جاده مهاباد- ارومیه قرار دارد و قدمت آن به هزاره ی اول قبل از میلاد باز می گردد. اما متاسفانه اخیرا به محلی برای تخلیه ی نخاله های ساختمانی و مصالح کوهی توسط شرکت های راه سازی در جریان تعریض جاده ی مهاباد- ارومیه تبدیل شده است. این مسئله ایجاد مزاحمت و ممانعت از حق این اثر ارزشمند تاریخی را موجب شده است. اثر باستانی برده کنته پس از ثبت در فهرست آثار تاریخی و فرهنگی مشمول ضوابط و مقررات حاکم بر آثار و مجموعه ی تاریخی و فرهنگی خواهد بود. بر همین مبنا اداره میراث فرهنگی مهاباد با استناد به مواد قانونی مربوطه درخواست شناسایی عاملان و تعقیب کیفری آن ها را خواستار شده است.
تا کنون نیز به همت اداره میراث فرهنگی و سایر مسئولان ذی ربط، کارگروه ساماندهی آثار باستانی تشکیل شده تا سریعا جهت رفع مشکلات آن اقدام شود و ایجاد سد معبر به محوطه این اثر تاریخی حفظ گردد.

خبرنگار: آثار تاریخی در طول زمان بارها با تهدید و تخریب روبه رو بوده اند، امروزه فقره قا این اثر ارزشمند نیز از سوی افرادی ناآگاه مورد تعرض قرار گرفته است. آخرین اقدامات انجام گرفته در راستای حفظ این اثر تاریخی چیست؟

دکتر شهابی: در سالهای گذشته نوشته هایی بر روی دیوار فقره قا با اسپری رنگی نوشته شده که باعث مخدوش شدن این اثر تاریخی گشته است به گونه ایی که پاک کردن آن نیز به خود اثر لطمه می زند. بر اساس دیوار نوشته ها موفق شدیم نام چند تن از کسانی که اقدام به دیوار نویسی کرده اند را شناسایی کنیم و با طرح شکایت از طریق مراجع قضایی از اسامی موجود دادخواست نماییم.
از سویی این اثر ارزشمند تاریخی به عنوان منطقه ی نمونه گردشگری در مصوبه هیئت دولت ثبت شده است. متاسفانه حدود ۶ هکتار از زمین های پیرامون فقره قا مورد تصرف و تجاوز کشاورزان آن منطقه قرار گرفته است و با توجه به آنکه این اثر به عنوان جاذبه ی تاریخی و گردشگری می تواند باعث اشتغال زایی برای خیل عظیمی از متقاضیان کار در مهاباد و منطقه باشد، لذا سازمان منابع طبیعی نباید فقط منافع کشاورزان را در نظر داشته باشد.
کشاورزان در آن منطقه تا دامنه ی کوه فقره قا اقدام به شخم زنی و اخیرا کاشت نهال کرده اند، این شرایط باعث شده که سرمایه گذار داخلی از احداث منطقه ی نمونه ی گردشگری و مجتمع رفاهی- گردشگری منصرف شود. به دلیل اینکه فضای در دسترس باقی نمانده و با کاشت نهال پیرامون آن در آینده ایی نزدیک به باغ تبدیل خواهد شد.

خبرنگار: سازمان میراث فرهنگی برای تبدیل شدن فقره قا به یک جاذبه ی گرشگری، چه راهکاریی را اعمال کرده است؟

دکتر شهابی: در جلسات متعدد که با دعوت از اعضای شورای روستای آگریقاش و ادارات مربوطه تشکیل شد، در نهایت تصمیم گرفته شد؛ میراث فرهنگی سریعا نسبت به تعیین حریم قانونی اثر، اقدام کند و سازمان منابع طبیعی نسبت به پیگیری و رهاسازی مراتع مورد تجاوز واقع شده، اقدام قضایی و قانونی را اعمال نماید. البته با مساعدت باغداران منطقه و قبول هزینه از سوی آنها موفق شدیم مسیر ۳ کیلومتری از جاده اصلی به سمت فقره قا را آسفالت کنیم.
همچنین از سوی اداره میراث فرهنگی شهرستان مهاباد پیشنهاد شده که در صورت امکان بخشداری مرکزی زمینی را در آن محدوده مشخص نماید و نسبت به احداث یک کمپینگ اقامتی و یا ایجاد یک سرویس رفاهی- بهداشتی در اختیار شخصی به طور رایگان، به عنوان نگهبان قرار دهند تا به محافظت از اثر و تاسیسات مربوطه بپردازد.
امیدواریم با توجه به موقعیت گردشگری این جاذبه ملی و منطقه ایی، که توانایی و ظرفیت اشتغال زایی در منطقه را داراست، دادگستری در صدور حکم و تسریع این امور همکاری و مساعدت لازم را به جا بیاورند.

خبرنگار:  وضعیت سایر آثار باستانی چگونه است؟ موارد دیگری از تخلف در حق آثار تاریخی شهرستان مهاباد ثبت شده است؟

دکتر شهابی: بله، مورد دیگر حمام تاریخی لج با قدمت ۴۰۰ ساله و که یکی از آثار ثبت شده در فهرست آثار تاریخی و فرهنگی کشور است. اما اکنون شخصی نسبت به احداث خانه در جوار حمام تاریخی اقدام کرده و دیوار کشی این ملک متصل به دیوار حمام لج است. با این کار عملا امکان دست رسی کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی برای ورود به حمام لج مسدود شده است. در واقع این حمل نوعی تخلف محسوب می شود، چرا که درب ورودی حمام در حیاط شخصی این ملک قرار دارد.
مالک مذبور مدعی نگه داری و محافظت از این اثر تاریخی در قبال سودجویان است اما در حقیقت انجام فعالیت های عمرانی جدید و ساخ و ساز در حریم درجه یک و چسپیده به حمام، به کار گیری حمام به عنوان انبار شخصی، قرار دادن اسباب و وسایل شخصی بر روی پشت بام حمام و تکیه ادن ابزار آلات سنگین به دیواره ی حمام تاریخی و… به نوعی یک عامل تهدید و تخریب برای این اثر تاریخی به شمار می رود.
با اینکه چندین بار به ایشان تذکر داده شده است و حتی مستنداتی کتبی در این رابطه جمع آوری شده که مالک تعهد داده که هیچ ادعای شخصی و قانونی نسبت به استفاده از حمام تاریخی نداشته باشد. هرچند نباید نادیده گرفت که این شخص ناآگاهانه به صورت یک عامل تخریب و تهدید ظاهر شده، در عین حال سال ها است که ازاین اثر تاریخی محافظت نموده است.
در سال ۹۴حدود ۳۲ تن از عاملان و سوداگران آثار تاریخی و حفاران غیرمجاز در پی تعرض به آثار تاریخی دستگیر و تحویل مراجع قضایی داده شده اند. در سال جاری نیز ۸ تن از سودجویان عتیقه و حفاران غیر قانونی دستگیر شدند.

خبرنگار:  جهت ساماندهی و رفع مشکلات مربوط به حمام تاریخی لج چه اقداماتی لحاظ کرده اید؟

دکتر شهابی: برای ساماندهی این قضیه پس از بازرسی اداره میراث فرهنگی مشخص شد که بخشی از حمام به مرمت نیاز دارد و امسال کار مرمت را آغاز خواهیم کرد. در رابطه با مسئله ی تخلف قانونی و اقدامات تهدید آمیز مالک مذبور نیز باید از طریق مراجع قانونی تصمیم سازی شود. همچنین از طریق انجمن میراث فرهنگی بخش مرکزی و روستایی تصمیم گرفته شد که به روش مسالمت آمیز راه حلی جهت رفع مشکل انجام بگیرد. دراین کارگروه پیشنهاد داده شد امکان بهره برداری از بخشی از درآمد زایی مالی از بازدیدهای این اثر تاریخی به مالک تعلق بگیرد و شخص نیز به محافظت از حمام لج بپردازد.
البته به عنوان راه حل دوم پیشنهاد می شود فرمانداری و بنیاد مسکن در صورت امکان تسهیلات لازم جهت نقل مکان کردن آن شخص را فراهم کنند.

خبرنگار:  به عنوان آخرین سئوال، اقدامات آتی سازمان میراث فرهنگی مهاباد و خواستارهای آن کدامند؟

دکتر شهابی: اقداماتی که در نظر داریم به انجام برسانیم احداث بازارچه دائمی صنایع دستی و احداث موزه ی باستان شناسی در مهاباد است. همچنین از مسئولان خواستاریم به تامین اعتبار و بودجه جهت زیرساخت ها و مناطق نمونه ی گردشگری، همچون فقره قا و کانی برازان و تامین اعتبار جهت نصب تابلوهای گردشگری در محورهای مواصلاتی مهاباد، ساخت و تجهیز اداره میراث فرهنگی و موزه ی مردم شناسی اقدام کنند. حمایت و پشتیبانی عملی در ساماندهی حمام لج، تپه گردشگری سیران مهاباد، پاکسازی برده کنته، رها سازی اراضی مورد تجاوز واقع شده ی فقره قا، ایجاد راه دسترسی و سیستم روشنایی در کانی برازان، فقره قا و خلوی نیز باید انجام بگیرد.
گردشگری، میراث فرهنگی و محیط زیست در ارتباط با هم توسعه پایدار، اشتغال زایی، ایجاد امنیت و حذف شغل های کاذب در منطقه را به وجود خواهد آورد. امیدواریم با تشکیل انجمن های حفاظت از آثار باستانی و با همیاری NGO های زیست محیطی به برگزاری همایش ها و کارگاه های آموزشی در سطح شهر، روستا و مدارس اقدام کنیم.
وظیفه ی ماست که مردم را نسبت به حفظ میراث فرهنگی و منابع طبیعی مسئول سازیم و برنامه ی ارتقا فرهنگ عمومی جامعه در این زمینه را پیش ببریم. چرا که میراث فرهنگی هر منطقه پیشینه ی تاریخی و هویت آن منطقه محسوب می گردد. با این وصف انتظار می رود که در صورت مشاهده ی حضور سودجویان و سوداگران میراث فرهنگی و حفاران غیر مجاز حتما با اداره ی میراث فرهنگی و با شماره ی ۴۲۲۳۳۴۹۰ و یا ارگان های امنیتی شهرستان تماس حاصل نمایند.

منبع: کردپرس