آتش زدن بقایای محصولات کشاورزی مبحث چالشی چندین ساله و گسترده کشاورزی ماست. بررسی های کارشناسی و تجربیات میدانی نشان می دهد که دلایل شاخص روی آوردن کشاورزان به آتش زدن کاه و کلش در مزارع گندم، جو و سایر محصولات مشابه، موارد ذیل می باشد.
- کمک به کنترل بخشی از آفات نباتی
- کمک به پاکسازی زمین از علف‌های هرز
- پاک شدن سریع زمین از بقایای گیاهی قبل
- آسان شدن عملیات شخم زدن زمین برای آماده سازی زمین
- کاهش زمان انتظار برای انجام کشت دوم
در کشورهای دارای کشاورزی مدرن و صنعتی بر خلاف کشورهای دیگر از جمله ایران، به علت خطرات ناشی از سوزاندن زمین برای انسان، کشاورزی، خاک، مناطق مسکونی و محیط زیست، دولت ها و نهادهای مسئول با هدف ایجاد محدودیت، مدیریت و نظارت بهتر، برای انجام عمل سوزاندن بقایای کشاورزی، اخذ مجوز از سوی کشاورزان از دولت الزامی است و تنها در موارد محدود انجام می شود.
این آتش سوزی‌ها علاوه بر ارائه چهره نازیبایی ازطبیعت، باعث بروز مشکلات و عوارض مختلف زیست محیطی برای مردم، کشاورزی و اکوسیستم منطقه می شود.از سایر عوارض و پیامدهای منفی آتش زدن بقایای محصولات کشاورزی می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
- . تحمیل ناخواسته خسارات مالی و اقتصادی به مزارع همسایه، مناطق مسکونی، تاسیسات شهری
- تحمیل اثرات نامطلوب بر کیفیت خاک و آب و هوا
- کاهش عملکرد زمین و بازده محصول در طولانی مدت
- کمک به افزایش گازهای گلخانه‌ای در جو
- آسیب به زیرساخت های کشاورزی و تاسیسات آبیاری نوین در منطقه دیم
- نابودی بخش قابل توجه ای از مواد آلی خاک
- تضعیف توان عملکردی خاک، جذب عناصر غذایی توسط ریشه و افزایش مصرف انواع کودهای شیمیایی
- کاهش ظرفیت نگهداری آب توسط خاک و کاهش راندمان در مدیریت آب
- کاهش نفوذپذیری خاک و کاهش فعالیت میکروارگانیسم‌های خاک۱۰. تخریب بافت و ساختمان خاک و افزایش فرسایش خاک
- نابودی بخشی از علوفه و خوراک مورد نیاز دام ها
- کاهش بازده اقتصادی کشاورزی، کاهش درآمد کشاورز و کاهش میزان تولید
- تهدید امنیت غذایی جامعه و کشاورزی ارگانیک
- عوارض مختلف زیست محیطی و تخریب منابع طبیعی
- مضررات مختلف در حوزه سلامت
توجه به مضرات، آسیب ها و عوارض پرهزینه و در بسیاری از موارد غیرقابل جبران سوزاندن بقایای محصولات کشاورزی، ضرورت پرداختن جدی و جامع به این موضوع را بیش از پیش متذکر می گردد.
مدیریت و اصلاح این چالش نیازمند مشارکت و اراده جمعی است و حرکت هماهنگ مجموعه دولت، نهادهای نظارتی و دادستانی، سازمان های مردم نهاد، مردم و رسانه های را می طلبد.
هرچند برخورد قهری و انتظامی در بسیاری از موارد در کوتاه مدت چاره ساز است؛ لیکن بدون پشتوانه آموزشی و فرهنگی، اثربخشی و کارآمدی لازم را نخواهد داشت.آموزش مضرات و عوارض، روش های جایگزین فواید حفظ بقایای کشاورزی برای کشاورزی و محیط زیست، ایجاد صنایع تبدیلی و مراکز خدمات ارزش افزوده و معرفی تجربیات موفق در این حوزه، می تواند زمینه استقبال کشاورزان، از برنامه های مختلف سازمانهای دولتی و غیردولتی برای کنترل و مدیریت این چالش را فراهم آورد.
کارشناسان امر توصیه می نمایند که خرد کردن بقایا، توزیع بقایا در سطح مزرعه، رعایت تناوب در کشت و انجام آیش، چَراندن دامها و کمپوست کردن بقایا می تواند راهکار اولیه، آسان و کوتاه مدتی برای جلوگیری از سوزاندن بقایای گیاهی باشد و در این مسیر ضروری است تا کشاورزان با مشاوره مراکز خدمات جهاد کشاورزی و کارشناسان و مروجان کشاورزی، ضمن افزایش اطلاعات و آگاهی خود از مزایای حفظ کاه، کلش و باقیمانده های محصولات کشاورزی در خاک و معایب سوزاندن بقایای گیاهی بر روی تولید، خاک زراعی و محیط زیست، نسبت به بکارگیری راهکارهای جایگزین اقدام نمایند.
احیاء فن آوری و مدیریت بقایای گیاهی به عنوان یکی از راهکارهای مهم برای حفظ پایداری اکولوژیک مزارع ضروری می باشد.مزرعه یک اکوسیستم طبیعی است و وجود موجودات زنده ذره بینی مانند قارچ‌ها و کرم‌ها و… که باعث تولید مواد مغذی برای خاک کشاورزی می شوند، برای حفظ پایداری اکولوژیک زمین ضروری است و این در حالی است که آتش زدن بقایای محصولات موجب نابودی این میکروارگانیسم ها و کاهش مواد مغذی خاک می شود.
حمایت از پروژه‌های تبدیلی مانند کارخانه‌های تولید کاغذ و صنایع سلولزی از کاه و همچنین تولید سوخت و کود آلی از بقایای کشاورزی، بخشی از خدمات ارزش افزوده است که می‌توان به عنوان بخشی از راهکارهای تاثیرگذار و مفید در جلوگیری از سوزاندن کاه و کلش، به آن اشاره کرد.
