ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه همواره روی مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق حساب کرده‌است. در سال گذشته، روسیه بیش از چهار میلیارد دلار در بخش انرژی اقلیم کردستان سرمایه گذاری کرده و توانسته جای ایالات متحده به عنوان بزرگترین سرمایه‌گذار در این منطقه را بگیرد. با پذیرفتن چنین تعهدی درباره منطقه شمال عراق، روسیه احتمالا روی کردستان عراق هم به عنوان منبع انرژی بادآورده و هم به عنوان یک میانجیگر منطقه‌ای – به هزینه ایالات متحده – حساب باز کرده‌بود. او می‌توانست روی روابط خوب و یا دستکم کارا با دمشق، تهران، آنکار، تا حدی بغداد و اریبل، با درآمدهای نفتی و گازی فراوان حساب کند.
اما رئیس جمهور روسیه روی برگزار کردن همه پرسی استقلال کردستان در روز ۲۸ سپتامبر، علیرغم مخالفت‌های وسیع در سطح منطقه و جهانی حساب نکرده بود. بدون شک کرملین نمی‌تواند با جداسازی‌های قومی موافق باشد و احتمالا امید این را داشت که اریبل در دقیقه نود با بغداد به توافق برسد و رای گیری را انجام ندهد. با افول امید به تعویق افتادن همه پرسی، احتمالا بارزانی سرمایه‌گذاری وسیع روس‌ها را مانعی بر سر مخالفت تقریبا یکپارچه بین المللی با همه پرسی استقلال کردستان دیده‌است.
البته پوتین تلاش کرد نشان دهد که کنترل اوضاع را در دست دارد. اما غیرعادی بودن سفرش به آنکارا برای دیدار با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه سه روز پس از برگزاری همه پرسی قابل انکار نیست.
بنا به گزارش یکاترینا چولکفسکایا، موضع‌گیری اردوغان سرسختانه و قابل پیشبینی بود. او گفت، “هیچ کس حق این را ندارد که مطنقه ما را به آتش بکشد.” اما به گزارش جاسپر مورتیمر، پوتین سعی کرد این موضع‌گیری را ملایم‌تر کند و به همین خاطر به بیانیه وزارت امور خارجه روسیه که شامل عبارت “مسکو به تمایلات ملی‌گرایانه کردها احترام می‌گذارد” و امید برای یک “گفتگوی سازنده و با احترام متقابل با چشم انداز رسیدن به راه حلی برای همزیستی در قالب عراق واحد که برای هر دو طرف قابل قبول باشد” می‌شد، اشاره کرد.
پوتین احتمالا از اردوغان خواسته‌است تا تهدیدش مبنی بر بستن خط لوله کرکوک- جیحان را پس بگیرد. شرکت نفتی دولتی روسیه، راسنفت، انتظار این را دارد که این خطر لوله برای مبادله باز باشد و مسکو نیز انتظار این را دارد که در ازای سرمایه‌گذاریش در اقلیم کردستان عراق از آن درآمد کسب کند. بدون باز بودن خط لوله، مرزهای باز و یا پرداخت هزینه‌های اربیل توسط بغداد، اقلیم کردستان ورشکست خواهد شد و این برای تجارتی که روسیه کرده یک فاجعه خواهد بود.
احتمالا پوتین توانسته روی رفتار اردوغان تاثیرگذار باشد. اردوغان تهدید کرده بود که برخوردش با اقلیم کردستان غیر دوستانه خواهد بود، آن را تحریم اقتصادی خواهد کرد، با نیروهای عراقی در مرزهایش اقدامات مشترک انجام خواهد داد و از این پس تنها با مقامات بغداد طرف خواهد بود. دو روز پیش از ورود پوتین، اردوغان تهدید کرده‌بود، “شیر نفت آنها را خواهد بست تا منبع همه درآمدهایشان از بین برود و زمانیکه دیگر کامیون‌های ما به شمال عراق نروند، آنها نخواهند توانست حتی غذا برای خوردن بیابند.” پس از دیدار پوتین، به نظر می‌رسید که مقامات ترکیه با اعلام اینکه در هر اقدام تلافی جویانه‌ای تلاش خواهند کرد به شهروندان عادی آسیبی نرسانند، چنین تهدید کردن‌هایی را متوقف کردند .
به نوشته مورتیمر، ممکن است برخی از تاجران و فعالین اقتصادی ترکیه که می‌خواهند هزینه‌های اقتصادی هرگونه اقدام تلافی جویانه علیه اقلیم کردستان را کاهش دهند، متحد پوتین باشند. به گزارش محمود بوزارسلان، ترکیه در شش ماه نخست سال جاری از طریق مرز خابور ۴/۵ میلیارد دلار کالا صادر کرده‌است و پیمانکاران ترک سالانه میزان ۵ میلیارد دلار در اقلیم کردستان تجارت می‌کنند. برای پیمانکاران ترک، کردستان عراق دومین بازار پس از ترکمنستان است.
پوتین به سختی می‌تواند روی ملاحظات اردوغان حساب کند و یا منتظر باشد تا رئیس جمهور این کشور برای تصمیم گیری سیاسی به منطق اقتصادی رجوع کند. مخالفت ترکیه با استقلال کردستان عراق روشن و صریح است. در واقع، روابط خوب بین آنکارا و اریبل در دهه گذشته بیشتر استثناء بوده تا قاعده. همه پرسی استقلال دوباره مسئله کرکوک را که جمعیت ترکمن قابل توجه‌ای دارد، مطرح کرده‌است. آنکارا در حال حاضر با بغداد متحد شده تا مطمئن شود که کنترل این منطقه نفت خیز در دست حکومت مرکزی باقی می‌ماند.
اما موضع‌گیری سرسختانه علیه اربیل می‌تواند برای ترکیه عواقب داشته باشد. به نوشته فهیم تاستکین، حزب کارگران کردستان (PKK) – که ترکیه آن را سازمانی تروریستی می‌داند – از تضعیف بارزانی سود می‌برد. او می‌نویسد، “حزب کارگران کردستان که با مبارزات خودمختاری خواهانه در شمال سوریه و دفاعش از ایزدی‌های سنجار در مقابل داعش قدرت گرفته‌است، شانس این را دارد که قدرتش را در کردستان عراق افزایش دهد. شرایط سیاسی موجود و سنت روابط سیاسی مبتنی بر خویشاوندی مانع جلب حمایت گسترده مردمی توسط PKK است. اما اگر تحریم‌ها موجب تضعیف بارزانی شوند، همه چیز ممکن است تغییر کند. PKK اخیرا بصورت مخفیانه در حال سازمان دهی نیرو در کرکوک بوده، چیزی که نباید از چشم آنکارا پنهان مانده باشد. بنا به گفته منابع المانیتور، حضور PKK در کرکوک بیشتر از ۵۰۰ نفر نبوده ولی در صورت بحرانی شدن شرایط، شبکه همبستگی با این گروه ممکن است گسترش یابد. به همین خاطر، باید در محاسبات، سناریویی که مطابق آن PKK خلا به وجود آمده را پر می‌کند را نیز در نظر گرفت.”
اگر همه این موراد همه کافی نباشد، باید به این مسئله اشاره کرد که ایران – و نه ترکیه – داور نهایی اقدامات پوتین در عراق و منطقه خواهد بود. مانند ترکیه، ایران نیز به دنبال جلوگیری از تحقق مدل کردستان عراق است، چرا که نمی‌خواهد چنین خواسته‌هایی به مناطق کردنشین خودش نفوذ کند. تهران ممکن است بخواهد در صورتیکه حیدر العبادی، نخست وزیر عراق بخواهد به کرکوک نیرو اعزام کند، واحدهای بسیج مردمی‌اش را برای پشتیبانی بفرستد. چنین اقدامی توسط عبادی محبوبیت او بین عراقی‌های عرب را افزایش خواهد داد و می‌تواند چالش‌هایی نخست وزیر پیشین، نوری المالکی را خنثی کند. در واقع، اگر همه چیز همینگونه پیش برود، می‌توان تصور کرد که وضعیت اضطراری در عراق برقرار شود و انتخابات عمومی در عراق که قرار است ماه آوریل ۲۰۱۸ انجام شود، به تعویق بیفتد. لازم به ذکر نیست که ایران تمایلی ندارد تا از اقدامات روسیه برای افزایش سهمش از تجارت گاز بین المللی از طریق قراردادهای بین راسنفت و اقلیم کردستان حمایت کند.
پوتین ائتلافی شکننده با ایران و ترکیه برای آتش بس در سوریه تشکیل داده‌است و نمی‌تواند حمایت ایران و یا ترکیه و یا هر دو را از دست دهد و همچنان موقعیتش را حفظ کند. روسیه در عراق، بر خلاف سوریه، هیچ نیروی نظامی برای اتکا کردن ندارد. اهمیت این مسئله زمانی روشن می‌شود که حضور روسیه در عراق را با حضور ایران و ترکیه مقایسه کنیم. همانطور که در اوایل تابستان در این ستون نوشتیم، همه پرسی بیشتر محدودیت‌های نفوذ و قدرت بارزانی در بغداد و منطقه را روشن کرده تا قدرتش را. پیامدهای ایجاد سختی و درگیری در اقلیم کردستان، تضعیف و مقصر شناخته شدن بارزانی خواهد بود.
پوتین در شرایط حساسی است ولی برای اتخاذ تصمیم درست برای گام بعدی‌اش دستش خالی نیست. اگر با حمایت از بارزانی تضعیف شده حرکتی اشتباه در شمال عراق بکند، ممکن است در سوریه و عراق بی‌دفاع، در موضع تدافعی و رودرو با ایران و ترکیه بماند و این بدترین اتفاقی است که ممکن است برای روسیه روی دهد. روسیه می‌تواند محتاطانه به سمت اتحاد ایران و ترکیه که در حال قدرت گرفتن است بیاید و به آرامی از متکی بودن به بارزانی فاصله بگیرد و همزمان درهای گفتگو با بغداد بر سر منافع اقتصادی روسیه در حوزه انرژی در شمال عراق را بگشاید. همانطور که در این ستون در ماه آگوست اشاره کردیم، کنترل روسیه بر اوضاع در سوریه به شکلی روزافزون به ترکیه و به خصوص به ایران وابسته است. در این ستون نوشتیم، “روسیه ممکن است نقشی به ظاهر منفعل ولی در باطن حمایت کننده بازی کند که به طرف‌های منطقه‌ای اجازه می‌دهد در مقابل کردهای سوریه و دیگران اقدام کنند.” در مورد موضع پوتین در قبال کردستان نیز می‌توان همین حرف را زد
